{"id":35400,"date":"2024-04-02T18:41:25","date_gmt":"2024-04-02T15:41:25","guid":{"rendered":"https:\/\/e-komite.com\/?p=35400"},"modified":"2024-04-04T19:16:54","modified_gmt":"2024-04-04T16:16:54","slug":"yilan-ve-balta-ikisinden-de-geri-kalma","status":"publish","type":"post","link":"https:\/\/e-komite.com\/2024\/yilan-ve-balta-ikisinden-de-geri-kalma\/","title":{"rendered":"Y\u0131lan ve balta, ikisinden de geri kalma!"},"content":{"rendered":"\n
Bundan birka\u00e7 ay \u00f6nce Netflix\u2019te ETA ile Y\u00fcz Y\u00fcze: Bir Ter\u00f6rist ile R\u00f6portaj<\/em> adl\u0131 bir belgesel m\u00fclakat yay\u0131nland\u0131. M\u00fclakat daha \u00f6nce pek \u00e7ok farkl\u0131 siyasi isimle r\u00f6portaj yapm\u0131\u015f \u0130spanyol gazeteci Jodi \u00c9vole taraf\u0131ndan ger\u00e7ekle\u015ftiriliyor. M\u00fclakat\u0131n iki konu\u011fu bulunuyor: Biri Franco d\u00f6neminde Bask b\u00f6lgesine g\u00f6\u00e7 eden \u0130spanyol polis memuru Francisco Ruiz, kendisi 1976\u2019da Galdakao Belediye Ba\u015fkan\u0131 Victor Legorburu\u2019yu koruyan, bu y\u00fczden ETA sald\u0131r\u0131s\u0131na u\u011frayan emekli bir polis. Di\u011fer konuk da 50 y\u0131l boyunca ETA\u2019da aktif rol \u00fcstlenen, \u201cETA\u2019n\u0131n 1. adam\u0131\u201d, \u201cen g\u00fc\u00e7l\u00fc ismi\u201d, \u201culuslararas\u0131 kanad\u0131n ba\u015f\u0131\u201d gibi s\u0131fatlarla an\u0131lan ve son y\u0131llarda ETA ile h\u00fck\u00fcmet aras\u0131ndaki m\u00fczakere s\u00fcrecinde aktif rol alan Josu Urrutikoetxea, nam\u0131di\u011fer \u201cJosu Ternera\u201d.<\/p>\n\n\n\n Netflix T\u00fcrkiye, san\u0131yorum bir \u201cclickbait\u201d hamlesi olarak belgeseli ETA ile Y\u00fcz Y\u00fcze: Bir Ter\u00f6rist ile R\u00f6portaj<\/em> ad\u0131yla yay\u0131nlam\u0131\u015f olsa da belgeselin ger\u00e7ek ismi \u201cNo me llame Ternera\u201d yani \u201cBenim ad\u0131m Ternera de\u011fil\u201d. Belgesele ismini veren hikaye ise \u015fu: Josu Urrutikoetxea ulusal ve uluslararas\u0131 bas\u0131nda t\u00fcm ETA haberlerinde \u201cTernera\u201d diye an\u0131l\u0131r, bu isim \u0130spanyolca \u201cdana\u201d, Bask\u00e7a \u201cbuza\u011f\u0131\u201d anlam\u0131na gelir. Urrutikoetxea bir gece Kuzey Bask b\u00f6lgesinde (Fransa s\u0131n\u0131rlar\u0131ndaki Bask b\u00f6lgesi) arkada\u015flar\u0131yla vakit ge\u00e7irirken o geceki a\u015f\u0131r\u0131 hareketleri y\u00fcz\u00fcnden arkada\u015flar\u0131 ona \u201cdanalar (ternera) gibi davranma\u201d diyerek tak\u0131l\u0131r. Ayn\u0131 mekanda bulunan, daha sonra ulusal polis g\u00fc\u00e7leri taraf\u0131ndan G\u00fcney Bask B\u00f6lgesi\u2019nde (\u0130spanya s\u0131n\u0131rlar\u0131ndaki Bask b\u00f6lgesi) yakalanan ve i\u015fkence alt\u0131nda \u201co gece\u201d hakk\u0131nda sorgulanan bir ki\u015fi Josu\u2019nun ismini bu \u015faka y\u00fcz\u00fcnden Ternera olarak verir. Bunun \u00fczerine ETA ve ETA liderleri hakk\u0131ndaki t\u00fcm haber b\u00fcltenlerinde Josu \u00f6rt\u00fck bir alayc\u0131l\u0131kla, Ternera diye an\u0131lmaya ba\u015flar.<\/p>\n\n\n\n Belgeselin genel seyri, m\u00fclakat\u0131 ger\u00e7ekle\u015ftiren gazeteciye dair ayr\u0131nt\u0131lar, se\u00e7ilen iki ismin belgeseldeki konumland\u0131r\u0131l\u0131\u015f\u0131 ve belgeselin politik muhtevas\u0131 hakk\u0131nda konu\u015fmaya ba\u015flamadan \u00f6nce gazeteci Jodi \u00c9vole\u2019in yapmad\u0131\u011f\u0131 \u015feyi, meseleyi tarihsel ba\u011flam\u0131na yerle\u015ftirme i\u015fini yapmak i\u00e7in k\u00fc\u00e7\u00fck tarihsel bir \u00f6zet gerekti\u011fine inan\u0131yorum. Elbette sizi beklenenden daha fazla Bask tarihi ve k\u00fclt\u00fcr\u00fc, \u0130spanya i\u00e7 sava\u015f\u0131 ve ETA tarihinin ayr\u0131nt\u0131lar\u0131na bo\u011fmayaca\u011f\u0131m (belki bunlar ba\u015fka bir yaz\u0131n\u0131n konusu olabilir).<\/p>\n\n\n\n S\u00f6ze Bask halk\u0131n\u0131n (ki onlar kendilerini Bask\u00e7a konu\u015fulan topraklar\u201d anlam\u0131na gelen \u201cEuskal Herria\u201d olarak anarlar) tarih boyunca ba\u011f\u0131ms\u0131z kalmak i\u00e7in farkl\u0131 devletlerle farkl\u0131 m\u00fccadeleler ve m\u00fczakereler y\u00fcr\u00fcten bir tarihe sahip oldu\u011funu s\u00f6yleyerek ba\u015flayal\u0131m. Ge\u00e7mi\u015fte \u0130ber Yar\u0131madas\u0131\u2019n\u0131 kontrol alt\u0131na alan Roma, Vizigotlar, Frenkler ve Araplar, Bask \u00fclkesinde egemenlik kurmay\u0131 hi\u00e7 ba\u015faramam\u0131\u015ft\u0131r. Bu durum Bask b\u00f6lgesinin co\u011frafi \u00f6zellikleri, ticari ve tar\u0131msal hacminin hep y\u00fcksek olmas\u0131, halk\u0131n denizle kurdu\u011fu ili\u015fki ve hi\u00e7bir Avrupa diliyle ba\u011flant\u0131 i\u00e7ermeyen Bask\u00e7a (Euskadi) konu\u015fmas\u0131 gibi bir\u00e7ok sebeple a\u00e7\u0131klanabilir. Bask \u00dclkesi, Fransa ile \u0130spanya aras\u0131ndaki s\u0131n\u0131r b\u00f6lgesinde bulunur. Bask \u00dclkesi bug\u00fcn ki\u015fi ba\u015f\u0131na d\u00fc\u015fen gelir oran\u0131yla \u0130spanya’n\u0131n en zengin b\u00f6lgelerinden biridir. Bu zenginlik, b\u00f6lgenin yerle\u015fik tar\u0131m ve hayvanc\u0131l\u0131k hacmi, zengin maden kaynaklar\u0131, okyanus \u00f6tesi ticaret ve geni\u015f sanayi hacmiyle a\u00e7\u0131klanabilir. K\u00fclt\u00fcrel ve toplumsal sebeplerin yan\u0131 s\u0131ra Bask b\u00f6lgesi ile \u0130spanya aras\u0131ndaki m\u00fccadelenin ekonomik boyutu bundan kaynaklan\u0131r. 1800\u2019l\u00fc y\u0131llardan beri \u0130spanya\u2019n\u0131n tar\u0131m, ticaret ve sanayi anlam\u0131nda en verimli b\u00f6lgeleri Bask ve Katalan b\u00f6lgeleridir. Ba\u011f\u0131ms\u0131z birer devlet olmak isteyen bu iki b\u00f6lgenin \u0130spanya\u2019dan ayr\u0131lmas\u0131 durumunda \u0130spanya s\u00fcrd\u00fcr\u00fclebilir bir ekonomik g\u00fcce sahip olamaz.<\/p>\n\n\n\n Peki, bu Basklar\u0131n ba\u011f\u0131ms\u0131z olma sevdas\u0131 nereden geliyor? Bu, modern devletlerden \u00e7ok \u00f6nce, sadece Franco veya 1. ve 2. \u0130spanya Cumhuriyeti\u2019nin etkileriyle a\u00e7\u0131klanamayacak kadar eski bir hikaye, fakat iki ana etmenle a\u00e7\u0131klayal\u0131m. Birincisi Karlist sava\u015flar\u0131 sonras\u0131 1874 restorasyonuyla (1. Cumhuriyet) Foral sistemin kald\u0131r\u0131lmas\u0131d\u0131r. Bu, Orta\u00e7a\u011f\u2019dan beri Bask halk\u0131n\u0131n toplumsal ve ekonomik ili\u015fkilerini d\u00fczenleyen kurallar b\u00fct\u00fcn\u00fcd\u00fcr, Bask oligar\u015fisi de bu sisteme dayan\u0131r. \u0130kinci etmen de bu y\u0131llardan itibaren \u0130spanya\u2019n\u0131n i\u00e7 kesimlerinden Bask b\u00f6lgesine ger\u00e7ekle\u015fen yo\u011fun g\u00f6\u00e7t\u00fcr. Bu g\u00f6\u00e7 sonucu b\u00f6lgede \u0130spanyolca hakim dil haline gelmi\u015f, Bask\u00e7a unutulmaya ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. Bu geli\u015fmeler sonucu 1895\u2019te koyu bir Katolik olan Sabino de Arana, Bask Milliyet\u00e7i Partisi\u2019ni (Bask\u00e7a: Euzko Alderdi Jeltzalea, EAJ; \u0130spanyolca: Partido Nacionalista Vasco) kurmu\u015ftur. Parti ba\u011f\u0131ms\u0131zl\u0131k de\u011fil otonomiyi savunur, kendini kat\u0131l\u0131mc\u0131, \u00e7o\u011fulcu ve demokrat olarak tan\u0131mlar. PNV bug\u00fcn h\u00e2l\u00e2 Bask b\u00f6lgesinde en \u00e7ok oy alan partilerden biridir. Bask milliyet\u00e7ili\u011finin g\u00fc\u00e7 kazanmas\u0131na sebep olan ikinci tarihsel atak 1923\u2019te darbeyle iktidara gelen General Rivera\u2019n\u0131n Bask\u00e7a ve Katalanca dillerini yasaklamas\u0131yla olmu\u015ftur.<\/p>\n\n\n\n \u00d6zellikle 1920\u2019lerin ikinci yar\u0131s\u0131ndan sonra ba\u015flayan yo\u011fun sanayile\u015fmeyle \u00fclkedeki anar\u015fist ve kom\u00fcnist dalga \u0130spanya devrimci i\u015f\u00e7i hareketinin ana hatlar\u0131n\u0131 olu\u015fturur. Sanayinin en yo\u011fun oldu\u011fu b\u00f6lge olmas\u0131 nedeniyle Bask b\u00f6lgesinin ciddi bir i\u015f\u00e7i s\u0131n\u0131f\u0131 n\u00fcfusuna sahip oldu\u011funu ak\u0131lda tutacak olursak, yayg\u0131nla\u015fan ayr\u0131l\u0131k\u00e7\u0131l\u0131k talebi, cumhuriyet\u00e7i iktidar\u0131n g\u00fcc\u00fc, Sovyetler\u2019in zaferi ve k\u00fcresel i\u015f\u00e7i s\u0131n\u0131f\u0131 hareketlerinin Bask topraklar\u0131ndaki politik yank\u0131s\u0131n\u0131 hayal edebiliriz. 1936 se\u00e7imlerinde \u00fclkedeki bu politik dalgan\u0131n da etkisiyle Halk Cephesi iktidar\u0131 alm\u0131\u015f, genel politik af, \u00e7al\u0131\u015fma saatlerinin d\u00fczenlenmesi gibi bir\u00e7ok yenili\u011fe gitmi\u015ftir. Sol e\u011filimli cumhuriyet\u00e7i iktidara kar\u015f\u0131 y\u0131llar i\u00e7inde giderek g\u00fc\u00e7lenen fa\u015fist ak\u0131mlar (Falanjistler) ve sa\u011fc\u0131 ordu mensuplar\u0131 ise k\u00fcresel fa\u015fist dalgadan da g\u00fc\u00e7 alarak Komutan Franco\u2019nun darbe \u00e7a\u011fr\u0131s\u0131yla bir araya gelmi\u015f, \u00fc\u00e7 y\u0131l s\u00fcrecek \u0130spanya i\u00e7 sava\u015f\u0131 ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. Bask b\u00f6lgesi i\u00e7 sava\u015f s\u00fcrecinde en fazla direnen ve cumhuriyet\u00e7ilik anlam\u0131nda en radikal tutumu alan b\u00f6lgelerden biri olmu\u015ftur, Franco\u2019nun fa\u015fizan \u00fclke dizayn\u0131 ile bu kar\u015f\u0131 koyu\u015f birle\u015fti\u011finde Bask b\u00f6lgesinde i\u00e7 sava\u015f boyunca 25 binden fazla insan \u00f6ld\u00fcr\u00fclm\u00fc\u015f, 150 bin ki\u015fi s\u00fcrg\u00fcne yollanm\u0131\u015ft\u0131r. 1939\u2019da iktidar\u0131 ele ge\u00e7iren Franco\u2019nun 1975\u2019e kadar s\u00fcrecek diktat\u00f6rl\u00fc\u011f\u00fc fethedilmi\u015f bir \u00fclke yakla\u015f\u0131m\u0131yla uzun y\u0131llar \u00fclkeyi y\u00f6netmi\u015f, bu y\u00f6netim tahmin edilece\u011fi \u00fczere ayr\u0131l\u0131k\u00e7\u0131 halklar\u0131, i\u015f\u00e7ileri, \u00f6rg\u00fctl\u00fc solu ve kad\u0131nlar\u0131 b\u00fcy\u00fck bir bask\u0131 alt\u0131na alm\u0131\u015ft\u0131r. Artan bask\u0131, Bask gen\u00e7lerin PNV politikalar\u0131n\u0131 yetersiz bulmas\u0131na sebep olmu\u015f ve 1952\u2019de bir grup \u00fcniversite \u00f6\u011frencisi Bilbao\u2019da Ekin<\/em> (ba\u015flang\u0131\u00e7) ad\u0131nda bir dergi \u00e7\u0131karmaya ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. \u00d6nce Franco taraf\u0131ndan yasaklanan Bask\u00e7ay\u0131 canland\u0131rmak \u00fczere faaliyet y\u00fcr\u00fcten bu dergi \u00e7evresi 1959\u2019da 2018\u2019e kadar faaliyet y\u00fcr\u00fctecek Euskadi ta Askatasuna (Bask Yurdu ve \u00d6zg\u00fcrl\u00fck), yani ETA\u2019ya d\u00f6n\u00fc\u015fm\u00fc\u015ft\u00fcr. ETA\u2019n\u0131n sembol\u00fcnde Bietan jarrai (ikisinden de geri kalma) yazar. Y\u0131lan fig\u00fcr\u00fc siyaseti, balta da silahl\u0131 m\u00fccadeleyi simgeler. Marksist-Leninist kabul edilen ETA bu ideolojik tutum konusunda bir\u00e7ok ayr\u0131l\u0131k ve i\u00e7 \u00e7at\u0131\u015fma ya\u015fam\u0131\u015ft\u0131r. ETA\u2019n\u0131n s\u00f6z konusu y\u0131llarda b\u00fcy\u00fck bir halk deste\u011fine sahip oldu\u011funun da alt\u0131n\u0131 \u00e7izerek tarih dersine bir ara verelim ve yaz\u0131n\u0131n konusunu te\u015fkil eden belgeselimize d\u00f6nelim.<\/p>\n\n\n\n